1 yıldan az hizmeti olan işçinin tediye hesaplaması
Kamuda yeni işe başlayan ve hizmeti 1 yıldan az olan işçilere ilave tediye ve toplu sözleşme ikramiyesi ödemesi yapılırken ödeme nasıl yapılır
Bu durumda, 6772 sayılı Kanun kapsamına giren işçilere, ilave tediyelerin ilişkin bulunduğu yıla ait hizmet süreleriyle mütenasip şekilde ve en çok 52 günlük ücretleri miktarında hesaplanacak ilave tediyelerinin Bakanlar Kurulunca saptanan tarihlerde ödenmesi gerekmektedir.
Kanunun kabul ettiği bu ilkeler uyarınca, işçinin ödemelerin ilişkin bulunduğu yıla ait hizmet süreleri toplamının behemahal dikkate alınması ve ilave tediyelerin hizmet süreleri ile orantılı şekilde hesaplanıp ödenmesi zorunluluğu bulunduğundan, ilave tediye taksitlerinden bir ya da birkaçının ödenmesinden sonra işe girmenin veya taksitlerden bir bölümünün ödenmesinden önce işten ayrılmanın, ilave tediyeye hak kazanma açısından işçiyi olumsuz yönde etkilememesi gerekir.
Hal böyle olunca, ilave tediyelerin ilişkin bulunduğu yıl içinde herhangi bir tarihte işe giren işçinin yılsonuna kadar çalışacağı varsayımı ile bulunacak hizmet süresinin esas alınması ve bir tam yıl (365 gün) çalışan işçiye 52 günlük ücreti tutarında ödemede bulunulacağından, yukarıda belirtilen biçimde hizmet süresi saptanan işçiye kaç günlük ücreti tutarında ilave tediye yapılacağının orantı yoluyla hesaplanıp ödenmesi icap etmektedir. Eğer, bu işçi yılın bitiminden önce işten ayrılacak olursa, işe giriş tarihi ile ayrılış tarihi arasındaki hizmet süresine göre yeniden bir değerlendirme yapılması ve yukarıda açıklanan yönteme göre yapılacak hesaplama sonunda ileride ödenecek ilave tediye taksitlerinden bir alacağı ortaya çıkarsa bu alacağının verilmesi, işten ayrıldığı tarihe nazaran fazla ödeme yapıldıysa, bu miktarın geri alınmaması gerekmektedir.
SAYIŞTAY KARARI
Sayıştay Başkanlığından:
Esas No: 1985/2
Karar No: 4492/1
KONU:
6772 sayılı Kanun hükümleri uyarınca bu Kanun kapsamına giren işçilere yapılan ilave tediyelerin, ödemelerin ilişkin bulunduğu yıla ait hizmet süreleri toplamı bir yıldan az olan geçici ve sürekli işçiler için ne şekilde hesaplanacağı hususuna ilişkin tereddüt.
KONU İLE İLGİLİ MEVZUAT
6772 sayılı Devlet ve Ona Bağlı Müesseselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması ve 6452 sayılı Kanunla 6212 sayılı Kanunun 2’inci Maddesinin Kaldırılması Hakkında Kanunun;
1’inci maddesi:
Umumi, mülhak ve hususi bütçeli dairelerle mütedavil sermayeli müesseseler, sermayesinin yarısından’ fazlası Devlete ait olan, şirket ve kurumlarla belediyeler ve bunlara bağlı teşekküller, 34·60 ve 3659 sayılı kanunların şümulüne giren İktisadi Devlet Teşekkülleri ve diğer bilcümle kurum, banka, ortaklık ve müesseselerinde müstahdem olanlardan İş Kanununun şümulüne giren veya girmeyen yerlerde çalışmakta olan İş Kanununun muaddel birinci maddesindeki tarife göre işçi vasfında olan kimselere, ücret sistemleri ne olursa olsun, her yıl için birer aylık istihkakları tutarında ilave tediye yapılır.
2’nci maddesi:
Birinci maddede sözü geçen işçilerden maden işletmelerinin münhasıran yeraltı işlerinde çalışanlarına bu işlerde çalıştıkları müddetle mütenasip olarak her yıl için ayrıca birer aylık istihkakları tutarında bir ilave tediye daha yapılır.
3’üncü maddesi:
Birinci ve ikinci maddelerde yazılı olan işçilere mezkur maddeler gereğince yapılan tediyelerden ayrı olarak her yıl için bir aylık istihkakları tutarını geçmemek üzere İcra Vekilleri Heyeti kararıyla aynı nispette bir ilave tediye daha yapılabilir.
4’üncü maddesi:
Bu kanuna göre yapılacak tediyelerin zamanı İcra Vekilleri Heyetince tespit olunur.
Aylık istihkakların hesabında fazla mesai, evlilik, çocuk zamları veya primleri, ayni yardımlar, hafta ve genel tatil ücretleri gibi esas ücrete munzam tediyeler nazarı itibara alınmaz. Bu tediyelerden çeşitli işçi sigortalılarının icap ettirdiği primler kesilmez ve bu paralar borç için haczedilemez.
Mezkur ilave tediyeler, tediye tarihinde işçinin işinden ayrılmış olup olmadığına bakılmaksızın işçinin ilave tediyenin taalluk ettiği yıl içinde o yerde veya aynı idare, teşekkül ve müesseseye ait muhtelif yerlerde geçmiş olan hizmetlerinin yekunu nispetinde ve son çalıştığı yerde ödenir. İşçinin bu tediyelere esas olacak çalışma süresinin hesaplanmasında iş veya hizmet akdinin devamı müddetine rastlayan kanuni ve idari izinlerle hastalık izinleri, hafta tatili veya genel tatil günleri çalışılmış gibi sayılır.
1475 sayılı İş Kanununun;
1’inci maddesi:
Bir hizmet akdine dayanarak herhangi bir işte ücret karşılığı çalışan kişiye işçi, işçi çalıştıran tüzel veya gerçek kişiye işveren, işin yapıldığı yere işyeri denir.
İşin niteliği ve yürütümü bakımından işyerine bağlı bulunan yerlerle, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi sair eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır.
İşyerinde işveren adına hareket ve işin ve işyerinin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı muamele ve yüklemlerinden doğrudan doğruya işveren sorumludur.
Bu kanunda işveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır. İşveren vekilliği sıfatı, işçilere tanınan hak ve vecibeleri ortadan kaldırmaz.
Bir işverenden belirli bir işin bir bölümünde veya eklentilerinde iş alan ve işçilerini münhasıran o işyerinde ve eklentilerin de çalıştıran diğer bir işverenin kendi işçilerine karşı o işyeri ile ilgili ve bu kanundan veya hizmet akdinden doğan yüklemlerinden asıl işveren de birlikte sorumludur.
İNCELEME
Bu hususa ilişkin 5/1/1961 tarih ve 2617/1 sayılı Genel Kurul Kararının uygulanmasında ortaya çıkan tereddüdün Maliye ve Gümrük Bakanlığınca Sayıştay’a intikal ettirilmesi münasebetiyle, sorunun müzakerenin iadesi yoluyla tekrar görüşülmesine çoğunlukla karar verildikten sonra, konu ile ilgili mevzuat ve Daire kararı incelenerek gereği görüşüldü:
6772 sayılı Kanunun 1’inci maddesinde, bu maddede sayılan kurum ve kuruluşlarda çalışan ve İş Kanununun birinci maddesi kapsamına giren işçilere, ücret sistemleri ne olursa olsun, her yıl için birer aylık istihkakları tutarında ilave tediye yapılması öngörülmüş; 2’inci maddesinde, birinci maddede sözü geçen işçilerden maden işletmelerinin münhasıran yeraltı iş yerinde çalışanlarına bu işlerde çalıştıkları müddetle mütenasip olarak her yıl için ayrıca birer aylık istihkakları tutarında bir ilave tediye daha yapılması kabul edilmiş; 3’üncü maddesinde de, birinci ve ikinci maddelerde yazılı olan işçilere mezkur maddeler gereğince yapılan tediyelerden ayrı olarak her yıl için bir aylık istihkakları tutarını geçmemek üzere Bakanlar Kurulu kararıyla aynı nispette bir ilave tediye daha yapılabileceği belirtilmiş; bu Kanuna göre yapılacak tediyelerin zamanını tayin yetkisi ise, aynı Kanunun 4’ÜDCÜ maddesinin birinci fıkrası uyarınca Bakanlar Kuruluna verilmiş bulunmaktadır.
6772 sayılı Kanunun 1’inci ve 3’üncü maddelerinde yer alan bu hükümlerle İş Kanununun 1’inci maddesindeki tanıma göre işçi vasfını haiz olup, sürekli ve süreksiz hizmet akdiyle çalışan kişilere bir yıllık hizmetleri karşılığındaki aylık istihkakları, maden işletmelerinin münhasıran yeraltı işlerinde çalışan işçilere ise uç aylık istihkakları tutarında ilave tediye yapılması ilkesi benimsenmiştir.
öte yandan, aynı Kanunun 4’üncü maddesinin İkinci fıkrasında ilave tediyeye esas olan aylık istihkakların hesabında, fazla mesai, evlilik, çocuk zamları veya primleri, ayni yardımlar, hafta ve genel tatil ücretleri gibi esas ücrete munzam ödemelerin nazarı itibara alınmayacağı belirtilmek suretiyle ilave tediyelerin işçinin esas ücretinin aylık toplamına göre yapılacağı ve esas ücretin hesabında yukarıda nitelikleri belirtilen ödemelerin gözönünde bulundurulmayacağı açıklanmıştır, Bu fıkrada sözü edilen esas ücretin aylık tutarının yani (aylık istihkakın) işçinin 26 günlük yevmiyesine tekabül ettiği hususu ise Yargıtay ve Sayıştay’ın istikrar kazanmış muhtelif kararlarında belirtilmiştir. Bu duruma göre, maden işletmelerinin münhasıran yeraltı işlerinde çalışan işçiler için Kanunun 2’nci maddesiyle getirilen istisnai hüküm bir yana bırakılacak olursa, işçiye bir yıllık hizmeti karşılığında 52 günlük yevmiyesinin ilave tediye adı altında ödenmesi gerekecektir.
Diğer taraftan, sözü edilen maddenin üçüncü paragrafında anılan ilave tediyelerin, ödeme tarihinde işçinin İşinden ayrılmış olup olmadığına bakılmaksızın, işçinin, ilave tediyenin ilişkin bulunduğu yıl içinde o yerde veya aynı idare, kurum ve kuruluşa ait değişik yerlerde geçmiş olan hizmetlerinin yekünu nispetinde ve son çalıştığı yerde ödeneceği, işçinin bu ödemelere esas olacak çalışma süresinin hesaplanmasında iş veya hizmet akdinin devamı müddetine rastlayan kanuni ve idari izinlerle, hastalık izinleri, hafta tatili ve genel tatil günlerinin çalışılmış gibi gözönünde bulundurulacağı açıklanarak, ilave tediyenin işçinin o yerde veya aynı idare, kurum ve kuruluşlara ait değişik yerlerde geçmiş olan hizmetlerinin toplamı nispetinde ödeneceği, hizmet süresine göre yapılan hesaplama sonucu alacağı bulunan işçiye işten ayrılmış olsa dahi bu ödemenin yapılacağı kabul edilmiş bulunmaktadır. Esasen, anılan Kanunun 1/1/1956 tarihinde T.B.M.M. Başkanlığına sunulan gerekçesinde “Temettü tahakkukunda, çalışılan gün sayısı esas unsur olmak ve bununla mütenasiben hak tanımak…” denilmiş olması da, Kanun Koyucunun, çalışılan gün sayısıyla mütenasip miktarında ilave tediye yapılması arzusunda olduğunu göstermektedir.
Bu durumda, 6772 sayılı Kanun kapsamına giren işçilere, ilave tediyelerin ilişkin bulunduğu yıla ait hizmet süreleriyle mütenasip şekilde ve en çok 52 günlük ücretleri miktarında hesaplanacak ilave tediyelerinin Bakanlar Kurulunca saptanan tarihlerde ödenmesi gerekmektedir.
Kanunun kabul ettiği bu ilkeler uyarınca, işçinin ödemelerin ilişkin bulunduğu yıla ait hizmet süreleri toplamının behemahal dikkate alınması ve ilave tediyelerin hizmet süreleri ile orantılı şekilde hesaplanıp ödenmesi zorunluluğu bulunduğundan, ilave tediye taksitlerinden bir ya da birkaçının ödenmesinden sonra işe girmenin veya taksitlerden bir bölümünün ödenmesinden önce işten ayrılmanın, ilave tediyeye hak kazanma açısından işçiyi olumsuz yönde etkilememesi gerekir.
Hal böyle olunca, ilave tediyelerin ilişkin bulunduğu yıl içinde herhangi bir tarihte işe giren işçinin yılsonuna kadar çalışacağı varsayımı ile bulunacak hizmet süresinin esas alınması ve bir tam yıl (365 gün) çalışan işçiye 52 günlük ücreti tutarında ödemede bulunulacağından, yukarıda belirtilen biçimde hizmet süresi saptanan işçiye kaç günlük ücreti tutarında ilave tediye yapılacağının orantı yoluyla hesaplanıp ödenmesi icap etmektedir. Eğer, bu işçi yılın bitiminden önce işten ayrılacak olursa, işe giriş tarihi ile ayrılış tarihi arasındaki hizmet süresine göre yeniden bir değerlendirme yapılması ve yukarıda açıklanan yönteme göre yapılacak hesaplama sonunda ileride ödenecek ilave tediye taksitlerinden bir alacağı ortaya çıkarsa bu alacağının verilmesi, işten ayrıldığı tarihe nazaran fazla ödeme yapıldıysa, bu miktarın geri alınmaması gerekmektedir.
Kanun hükümlerine göre ulaşılan, bu sonuç karşısında, ilave tediyelerin ilişkin bulunduğu yılın başlangıcında iş başında olup, sonraki bir tarihte işten ayrılan işçilere yapılacak ödemelerinde, o yıl içindeki hizmet süreleriyle orantılı biçimde ve yukarıda belirtilen esaslar dairesinde hesaplanması doğal bulunmaktadır. Açıklanan nedenlerle, 6772 sayılı Kanun kapsamına giren ve ödemelerin ilişkin bulunduğu yıla ait hizmet süreleri toplamı bir yıldan az olan geçici ve sürekli işçilere yapılacak ilave tediyelerin, o yıl içindeki hizmet süreleriyle orantılı şekilde hesaplanması gerekmektedir.
SONUÇ:
6772 sayılı Kanunun 1’inci maddesi kapsamına giren ve ödemelerin ilişkin bulunduğu yıla ait hizmet süreleri toplamı bir yıldan az olan geçici ve sürekli işçilere yapılacak ilave tediyelerin, o yıl içindeki hizmet süreleriyle orantılı şekilde hesaplanması gerekeceğine ve 5/1/1961 tarih ve 2617/1 sayılı Genel Kurul Kararının bu konuyla ilgili bölümlerinin kaldırılmasına 4/4/1985 tarihinde çoğunlukla karar verildi.
AZINLIK DÜŞÜNCESİ:
6772 sayılı Kanunun 1’inci maddesinde “İş Kanununun şümulüne giren veya girmeyen yerlerde çalışmakta olan İş Kanununun muaddel birinci maddesindeki tarife göre işçi vasfında olan kimselere, ücret sistemleri ne olursa olsun, her yıl için birer aylık istihkakları tutarında ilave tediye yapılır…” denilmek suretiyle, bu ödemelerin, Kanun kapsamına alınan işyerlerinde çalışmakta olan ve İş Kanununun birinci maddesindeki tarife göre işçi vasfını taşıyan kimselere yapılacağı belirtilmiş, 1475 sayılı İş Kanununun 1’inci maddesinde de, bir hizmet akdine dayanarak herhangi bir işte ücret karşılığı çalışan kişiler, işçi olarak vasıflandırılmışlardır.
Bu hükümler karşısında, ilave tediyeler işçilere yapılacağına, işçilik vasfı da hizmet akdiyle birlikte kazanılacağına göre, ilave tediye taksitlerinden bir ya da birkaçının ödenmesi sırasında görevde bulunmayıp da sonraki bir tarihte hizmete başlayan işçilerin, henüz işçi vasfını kazanmadıkları geçmiş dönemlere ait ilave tediyelerden yararlandırılmaları mümkün görülememektedir.
Diğer taraftan, 6772 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinde, bu Kanuna göre yapılacak tediyelerin zamanının Bakanlar Kurulunca saptanacağı belirtilerek, ilave tediyelerin yapılması, Bakanlar Kurulunca ödeme zamanının tespiti konusunda karar alınması şartına bağlanmıştır. Kanunun öngördüğü bu şekil şartı yerine getirtilmeden, bir başka ifadeyle ödeme zamanı tespit edilmeden ilave tediye yapılması söz konusu olamayacağından, Bakanlar Kurulunun tespit ettiği ödeme tarihlerinde işbaşında bulunmayan kişilere ilave tediye yapılmasına bu açıdan da olanak bulunmamaktadır.
Açıklanan nedenlerle, ilave tediyelerin ilişkin bulunduğu yılın başlangıcından sonraki bir tarihte hizmete başlayan işçilerin, sadece hizmet akdinin bağıtlandığı tarihten sonraki ilave tediye taksitlerinden yararlandırılması gerekmekte ve bu sebeple önceki kararın değiştirilmesine mahal bulunmamaktadır.
