4483 Ön İnceleme İzni Vermeye Yetkili Merci
Memurların görevleri sebebiyle işlediği suçlardan dolayı soruşturma işlemleri yapılırken mevzuatın öngördüğü usullere uyulması gerekir. Bu usuller 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir. Kamu görevlilerinin bu yasaya tabi bir suç işlemesi halinde soruşturması genel esaslara göre değil bu yasa ile belirlenmiş usul ve esaslara göre yapılması gerekir. Kamu görevi yürüten memur ve diğer kamu görevlilerinin genel esaslara tabi tutulmaması onların yersiz şikayet ve soruşturmalara uğramalarını önlemek amacını taşımaktadır. Bu düzenlemelerle amaçlanan hususlardan birisi de kamu görevinin kesintisiz şekilde yürütülmesidir. Bu sistem kamu görevlileri açısından bir bakıma süzgeç vazifesi görmektedir. Bu çalışmamızda 4483 sayılı yasaya tabi soruşturmalarda önemli bir yer tutan soruşturma izni vermeye yetkili merciler hakkında bilgi vermeye çalışacağız.
Ön İnceleme İzni Vermeye Yetkili Merciler
İzin vermeye yetkili merciler 4483 sayılı yasanın 3 üncü maddesi ile düzenlenmiştir. Bu maddede kamu görevlilerinin 4483 sayılı yasaya tabi suç işlemeleri halinde haklarında soruşturma izni verecek mercileri belirlemiştir. Buna göre;
1-Görev yerleri ilçe olan memurlar ve görevli memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında soruşturma iznini kaymakamlar verir. Örneğin, ilçe milli eğitim müdürlüğü ya da malmüdürlüğü personellerinden birisinin görevi sebebiyle suç işlemesi halinde görev yaptıkları ilçe kaymakamı soruşturma izni verme ya da vermeme konusunda karar vermeye yetkilidir.
2-İllerde görev yapan personeller hakkında soruşturma izinlerini valiler verir. Aynı şekilde, merkez ilçelerde görevli memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında da soruşturma izinlerini valiler verir.
3-)Bazı kurum ve kuruluşlar bölge düzeyinde teşkilatlanır. Bu kurum ve kuruluşlarda görev yapan memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında soruşturma iznini görev yaptıkları ilin valisi verir.
4-) Başbakanlık ve bakanlıkların merkez ve bağlı veya ilgili kuruluşlarında görev yapan diğer memur ve kamu görevlileri hakkında soruşturma iznini ise o kuruluşun en üst idari amiri verir. En üst amir kavramı ile kimin kastedilmek istenildiğini aşağıda ayrıca açıklayacağız.
5- Bakanlar Kurulu kararı ile ataması yapılan memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında ilgili bakan veya Başbakan tarafından soruşturma izni verilir. Başbakanlık ve bakanlıklar ile bağlı kuruluşların merkez teşkilâtında görevli olup müşterek kararname ile atanan memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında da soruşturma iznini ilgili bakan veya Başbakan verir.
6- TBMM personeli hakkında soruşturma iznini Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri verir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri ve yardımcıları hakkında ise soruşturma iznini Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı verir.
7-Cumhurbaşkanlığında görevli memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında da TBMM'deki sistem benimsenmiştir. Cumhurbaşkanlığı personelleri hakkında soruşturma iznini Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri hakkında ise Cumhurbaşkanı verir.
8-Büyükşehir belediye başkanları, il ve ilçe belediye başkanları; büyükşehir, il ve ilçe belediye meclisi üyeleri ile il genel meclisi üyeleri hakkında soruşturma iznini İçişleri Bakanı verir.
9- Belde belediye başkanı ve meclis üyeleri hakkında soruşturma izni vermeye yetkili makamı beldenin bulunduğu yer belirlemektedir. İlçelerdeki belediye başkanı ve meclis üyeleri hakkında soruşturma iznini kaymakam verir.Merkez ilçelerdekiler hakkında ise soruşturma iznini vali verir.
10)Muhtarlar ve kapsama dahil diğer kamu görevlileri hakkında ilçelerde kaymakam, merkez ilçede vali soruşturma izni verir.
Görüleceği üzere, kamu kurum ve kuruluşlarında görev yapan personeller hakkında soruşturma izni vermeye yetkili olanlar tek tek belirlenmiştir. Dördüncü bentte sayılan personeller hakkında soruşturma iznini verme yetkisinin üst amirde olduğunu ve konunun izahının gerektiğini ifade etmiştik. Şimdi üst amir kavramı ile ne anlatılmak istenildiği konusuna değinelim.
Üst Amir
Başbakanlık ve bakanlıkların merkez ve bağlı veya ilgili kuruluşlarında görev yapan diğer memur ve kamu görevlileri hakkında soruşturma iznini ise o kuruluşun en üst idari amiri verileceği 4483 sayılı yasada hükme bağlanmıştır. Ancak, kanunda en üst idari amirin bir tanımı yapılmamıştır. Mevzuatımızdaki genel yapılanma sistematiğine baktığımız en üst idari amir kavramından anlaşılması gerekenin memur ya da kamu görevlisinin görev yaptığı idarenin en üst disiplin amirinin anlaşılması gerektiğini düşünmekteyiz.
Soruşturma İzni Vermeye Yetkili Merciler Konusundaki Diğer Hususlar
Soruşturma izni vermeye yetkili mercilerin tespit edilmesinde memur veya kamu görevlisinin suç tarihindeki görevi esas alınır. Suç tarihinden sonraki zaman zarfında görev yeri ve görevindeki değişiklikler soruşturma izni vermeye yetkili merciyi değiştirmez. Aynı şekilde kişinin suç işlediğinin tespit edildiği tarihin de soruşturma izni vermeye yetkili mercin tespitinde hiçbir önemi yoktur.
Gelir İdaresi Başkanlığı'nın ilk kurulduğu dönemlerde soruşturma iznini vermeye yetkili merci tayininde sıkıntılar yaşanmaktaydı. 4483 sayılı yasanın genel hükümlerine bakıldığı zaman Gelir idaresi Başkanı olması gerekmektedir. Bu konuda tartışmalar ve çeşitli tereddütler yaşandı. İller arasında uygulama farklılıkları oluşmuştu. Ancak, Danıştay Birinci Dairesi 16.10.2006 tarih ve 2006/885 sayılı kararı ile konuya açıklık getirmiştir. Söz konusu kararda; Gelir İdaresi Başkanlığı'nın 4483 sayılı yasanın 3 üncü maddesinin a ve b bendi kapsamındaki personelleri hakkında soruşturma izni verme yetkisinin ilçelerde kaymakam, illerde ise vali tarafından kullanılacağı ifade edilmiştir.
Soruşturma izni verme yetkisine haiz merciler kanunda tek tek sayılmış olup bu yetkiyi bizzat kullanmaları gerekmektedir. Bu kişilerin yoklukları halinde yetkileri vekilleri tarafından kullanılır. Yetki devri konusuna ise cevaz verildiğine dair hiçbir düzenleme yoktur. Dolayısıyla, soruşturma izni verme yetkisinin devri mümkün değildir.
4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun konuya ilişkin genel düzenlemelere yer vermiş olup kurum ve kuruluşların teşkilat yasalarında özel bir düzenleme bulunması halinde ise soruşturma izni vermeye yetkili makamın tespitinde özel düzenleme esas alınır.
İştirak halinde işlenen suçlarda ast ile üst aynı suçu işlediğinde soruşturma izni üst memurun bağlı bulunduğu merciden istenir.
Konuya ilişkin önemli bir husus ise ön inceleme için ek sürenin kimlerden isteneceğidir. Ön inceleme izni verme yetkisi kime ait ise ek süre verme yetkisini de o makam kullanmalıdır. Ancak, teftiş kurulları için bu yetkinin teftiş kuruluna emir verme yetkisine haiz makamlarca kullanılması gerekir.
