Memura Yapılan Fazla Ödemelerde Açık Hata Kavramı
Bilindiği üzere kamu kurumlarınca memurlarına veya personellerine bazı zamanlarda yersiz ve fazla ödemeler yapılmaktadır.Memurlara yapılan maaş,ek ödeme,tazminat v.b ödemelerin tahsilinde ise Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğünce yayımlanmış olan 16.sıra nolu Kişilerden Alacaklar tebliğine göre işlem yapılmaktadır.
İlgili tebliğde "Kişilerden alacaklar konusunu oluşturan yersiz, fazla ve haksız ödemelerin geri alınmasına ilişkin olarak tesis edilen işlemlerin borçlular tarafından dava konusu edilmemesi veya idare aleyhine sonuç doğuracak işlem tesis edilmemesi bakımından, Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulunun, 14/6/1974 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 22/12/1973 tarihli ve E. No. 1968/8, K.No.1973-14 sayılı kararının göz önünde bulundurulması gerekmektedir " şeklinde hüküm bulunmaktadır.Yine ilgili tebliğde Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu kararında yer alan hükümlere göre
- İdarenin, yokluk, açık hata, memurun gerçek dışı beyanı veya hilesi hallerinde, süre aranmaksızın kanunsuz terfi veya intibaka dayanarak ödediği meblağı her zaman geri alabileceği,
- Yukarıda belirtilen istisnalar dışında kalan hatalı ödemelerin geri alınmasının, hatalı ödemenin yapıldığı tarihten başlamak üzere 60 gün içinde mümkün olduğu, 60 günlük süre geçtikten sonra geri istenmesinin mümkün olamayacağı," hükmüne yer verilmiştir.
İlgili Danıştay Kararında yer alan hüküm doğrultusunda tebliğde yapılan açıklamaya göre yapılan ödemenin geri alınabilmesinde iki durum öngörülmüştür.
Bunlardan birincisi memurun yanlış beyan vermesi,gerçek dışı beyanı, hilesi ya da idareyi aldatıcı belge ibraz etmesi veya idarece yapılan yanlışın memurun kolayca anlayabileceği kadar açık bir hata mevcut olduğu halde idareyi haberdar etmediği durum olup bu durumda idare memura fazla yersiz ve fazla ödenen tutarları genel zamanaşımı süresi içinde her zaman geri alabilecektir.
İkinci durum ise idarenin kendi ihmali ve bilgi azlığı gibi nedenlerden kaynaklanan idari işlemlere dayanılarak yapılan fazla ve yersiz ödemelerin ise (Örneğin; bir memura, memurun bilgisi dışında idarece fazla ve yersiz maaş, ücret, tazminat ... ödenmesi gibi), ödemenin yapıldığı tarihten başlamak üzere 60 günlük dava açma süresi içinde geri istenmesi mümkün olabilecektir.
Burada idarelerce duraksama yaşanan sorunlardan en önemlisi yapılan hatanın açık hata kapsamında olup olmadığı,memurun yapılan fazla ödemeyi kolayca bilme durumunun olup olmadığı hususunda yaşanmaktadır.
Çünkü aynı ödemenin açık hata olarak nitelendirilmesi halinde genel zaman aşımı içinde fazla ödenen miktarların tümünün tahsili mümkünken açık hata durumu mevcut değilse fazla ödenen tutarın 60 günlük dava açma süresi içinde istenecek olduğudur.Bu nedenle idarelerin açık hata kavramından ne anlaşılması gerektiğini bilmeleri gerekmektedir.
Danıştay 10. Dairesi, E:2003/4745 K.2005/2591 nolu kararında Açık Hata Kavramı “Diğer taraftan, mevzuat hükmünün yoruma ihtiyaç göstermeyecek kadar açık olduğu, idare edenlerin kasıt ya da ihmal içinde olmadıkları sürece, hükmü uygularken hataya düşmelerinin beklenemeyeceği hallerde, maddi olaya ve mevzuatın açık hükmüne aykırı davranılmış ve bu durum da işlemi yok denilecek kadar sakatlamış ise, idarenin açık hatasından söz edilebilir." şeklinde tanımlanmıştır.
Danıştay Başkanlığınca açık hata kavramı bu şekilde tanımlanmışken Danıştay Başkanlığınca çeşitli tarihlerde memurlara fazla ve yersiz ödenen tuturlara ilişkin olarak verilen kararlarda benzer durumlar bazen açık hata olarak değerlendirilmiş bazen ise ilgili durumun açık hata olmadığı yönünde kararlar verilmiştir.
Konuya ilişkin iki farklı Danıştay Kararını yazımız ekinde yayımlıyoruz.
Danıştay Başkanlığı bir kararında makam tazminatı almaması gereken bir kişiye ödenen makam tazminatı ödemesini açık hata olarak değerlendirmiş ve fazla ödenen tutarları tahsiline hükmetmiştir.
Yine Danıştay Başkanlığı Denetim tazminatı almaması gereken bir kişiye ödenen denetim tazminatında açık hata olmadığını değerlendirmiş ve fazla yapılan ödemenin 60 günlük kısmının alınabileceğine hükmetmiştir.
İlgili kararlar aşağıda gösterilmiştir.
Yersiz Ödenen Makam Tazminatı Ödemesinin Açık Hata olduğu hk. Danıştay 11. Dairesinin 11.06.2015 tarih ve E.2015/2048, K.2015/3062 sayılı kararı
"Buna göre, davacıya makam ve görev tazminatı ödeneceğine ilişkin mevzuatta bir düzenleme yer almadığından dolayı mevzuatın yanlış yorumlanmasından da bahsetme imkanı bulunmadığı dikkate alındığında, davacıya yapılan yersiz ödemelerin "açık hata" kapsamında yapılan olduğu açıktır.
Bu durumda, açık hata kapsamında kabul edilmesi gereken söz konusu fazla ödemenin dava açma süresi ile bağlı olmaksızın geri hukuka aykırılık bulunmadığından, işlemin iptali yolunda verilen Mahkeme kararında hukuka uygunluk bulunmamaktadır."
Yersiz Ödenen Denetim Tazminatının Açık Hata Olmadığı Hk. Danıştay İkinci Daire Esas No: 2012/8229 Karar No : 2012/9842
Yapılan ödemenin her zaman geri alınabilmesi olanağını tanıyan "Açık hata" halinin ise; yapılan ödemede, ödemenin muhatabı olan kişinin (idare edilenin) kolayca anlayabileceği kadar açık bir hatanın mevcudiyetini ifade ettiği kabul edilmektedir. Uygulamada bu çoğu kez ilgili mevzuata aykırı bir şekilde ve hiç gereği yokken yapılan ödemeler şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Bu durumda; Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı'nca mevzuatın yanlış yorumlanması nedeniyle 2006/10344 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca davacıya denetim tazminatı ödenmesinde, davacının hilesinin, gerçek dışı beyanının neden olmadığı, ayrıca açık hatanın da bulunmadığı görüldüğünden; söz konusu ödemelerin, yukarıda yer verilen Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu Kararı ile belirlenen ilkeler uyarınca idari dava açma süresi içerisinde geri istenmesi mümkün iken, anılan ödemelerin bu süre geçtikten sonra geri istenilmesinde hukuki isabet görülmemiştir.
Yukarıda yer alan mahkeme kararlarından da anlaşılacağı üzere iki benzer durumda iki farklı karar bulunmaktadır
Danıştay 12. Dairesi, E: 1995/2082 K.1996/263 nolu kararında da açık hatanın tespitine ilişkin bir karar verilmiştir.İlgili karara göre müfettişlerce yapılan inceleme neticesinde tespit edilen fazla ve yersiz ödemenin açık hata kapsamında değerlendirilemeyeceğine karar verilmiştir.
“Olayda davacıya fazla ödeme yapılmasında davacının gerçek dışı beyanı ve hilesi bulunmadığı gibi ancak teftiş kuruluna yaptırılaninceleme sonucu saptanabilen fazla ödeme işleminde açık hatadan da sözedilemiyeceği ve yapılan fazla ödemenin Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu kararında öngörülen süre içerisinde davalı idarece geri istenmediği de anlaşıldığından idare mahkemesince bu karar gözönüne alınmadan ve idarenin açık hataya dayalı işlemlerini her zaman geri alabileceğinden bahisle davanın reddedilmesinde hukuki isabet görülmemiştir.”
İlgili mahkeme kararlarından anlaşılacağı üzere açık hatanın konusunda danıştay olayların oluş durumuna göre çeşitli zamanlarda farklı kararlar vermiştir.İdarelerin açık hata konusunda işlem yaparken işlemleri açık hatanın tanımında yer hususlara göre değerlendirmesi ve ona göre işlem yapması gerekmektedir.
